ท้าวมหาพรหมเชื้อเชิญ
เมื่อพระพุทธองค์ทรงเสวยสมมุติสุขครบ 49 วัน พระพุทธองค์ก็ทรงเสด็จกลับไปประทับที่ต้นอชปาลนิโครธ(ต้นไทร) อีก ทรงมีพระปริวิตกว่า ธรรมะที่พระองค์ทรงตรัสรู้นั้นลึกซึ้งยิ่งนักที่ผู้มีเพียงโลกิยปํญญาจะรู้และเอาชนะกิเลสได้ จึงคิดเป็นนัยว่าจะไม่ไปเผยแผ่พระธรรมเพื่อให้พระพรหม มาเชื้อเชิญตามทำเนียมดังพระพุทธเจ้าองค์ก่อนๆ ท้าวสหัมบดี พรหมพร้อมทวยเทพจึงได้เชื้อเชิญพระพุทธองค์ เพื่อให้พระพุทธองค์ทรงแสดงธรรมเผยแผ่พระธรรมเพื่อโปรดหมู่สัตว์โลกให้ข้ามพ้นโอฆสงสาร จากนั้นพระพุทธองค์ทรงผุดพระเจตนาที่จะแสดงพระธรรมโปรดสัตว์โลกและเทวา และได้แสดงเทศนาธรรมเปรียบหมู่สัตว์โลกดังบัวสี่เหล่า
ทรงแสดงปฐมเทศนา
ที่เมือง พารานาสี ทรงส่งพระจักษุญาณค้นหาผู้เหมาะสมจะฟังธรรมจากพระองค์เป็นคนแรกทรงซึ่งโคตร๗ อุทกดาบส รามบุตรเป็นอันดับแรกแต่ทั้งสองเสียชีวิตไปแล้ว ทรงเลือกแสดงธรรมโปรดปัญจวคีย์ถัดมา ก่อนอาสาฬหบูชา ๔ วัน พระองค์มุ่ง ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน แคว้นพารานาสีกาลิงคราษฏร์ ระหว่างทางพบ อุปกาชีวก โดยทรงเจตนาเพราะพระองค์ทราบว่าเขาจักได้บวชในพระศาสนาพระองค์ทรงแสดง“ธรรมจักกัปปวัตตนสูตร”เพื่อโปรดปัญจวัคคีย์ อันประกอบด้วย
· กามสุขันลิกานุโยค การหมกมุ่นอยู่ในกามคุณ ๕
· อัตตกิลมถานุโยค การดัดตนข่มตนบังคับตนให้ทุกข์ทรมาน
· มัชฌิมาปฏิปทา การปฏิบัติตามสายกลาง
· อริยสัจย์ ๔ ประการ: ความจริงอันประเสริฐ
· อริยมรรคมีองค์ ๘
สิ่งใดมีการเกิดขึ้นเป็นธรรมดา สิ่งนั้นทั้งหมดก็ดับไปเป็นธรรมดาสิ้นคำสอนพระพุทธองค์ โกณฑัญญพราหม์ได้ดวงตาเห็นธรรมบรรลุโสดาปัตติผล ทรสตรัสว่า “อัญญาสิ วต โภ โกณฑัญโญ”อันหมายถึงอัญญาโกฑัญญพราหม์ได้รู้ตามแล้วหนอ” นับเป็นเวลา ๖๐ วันหลังตรัสรู้ พร้อมกับพรหม ๑๕ โกฏิขอบวช เอหิภิกขุ ทั้ง ๔ คน และแรม ๑ ค่ำเดือน ๘ จำพรรษาที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน
· แรม ๑ ค่ำ เดือน ๘ ประทานโอวาท อนันตตลักขณสูตรให้กับ พระวัปปะ จนบรรลุโสดาบัน
· แรม ๒ ค่ำประทานโอวาทให้กับ พระภัททิยะ จนบรรลุโสดาบัน
· แรม ๓ ค่ำประทานโอวาทให้กับ พระมหานามะ จนบรรลุโสดาบัน
· แรม ๔ ค่ำประทานโอวาทให้กับ พระอัสสชิ จนบรรลุโสดาบัน
· แรม ๕ ค่ำ เดือน ๘ พระพุทธองค์ให้ภิกษุปัญจวัคคีย์ประชุมพร้อมกัน แล้วสอนทรงเทศพระธรรมเทศนา อนันตตลักขณสูตรให้ปัญจวคีย์ อันกล่าวถึง ขันธ์ ๕ เป็น อนัตตา ให้พิจารณา อดีต อนาคต ปัจจุบัน ภายใน หรือ ภายนอก หยาบหรือละเอียด เลวหรือปราณีต ไกลหรือใกล้ให้พิจราณาด้วยปัญญาอันชอบเป็นตามจริงอย่างนี้ว่า นั่นไม่ใช่ของเรา นั่นไม่เป็นเรา นั่นไม่ใช่ตนของเรา เบญจขันธ์ไม่เที่ยง และอนัตตา จบเทศนาก็บรรลุเป็นพระอรหันต์พร้อมกันทั้งหมด ๖ องค์